Türk Sanatında İstanbul tutkunu bir resim ermişi "Hoca Ali Rıza"

ÖZET Türk Resim Sanatı'ında Istanbul'a olan tutkusunu sanat sevgisiyle dile getiren ve sanat dünyasına bıraktığı eserlerle ardında derin izler bırakan Hoca Ali Rıza, tezimizin (asıl) konusunu oluşturmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısından XX. yüzyılın ilk çeyreğine (1858-1930) kadar yaşayan sanatçı; şehrin savaş ve yokluklarla değişen sosyo-ekonomik ve kültürel ortamında bulundu. Tanzimat, Meşrutiyet ve Cumhuriyet gibi farklı süreçleri yaşayarak; İstanbul'un Türk, yabancı, levanten ve Osmanlı gayrimüslim sanatçılarından oluşan kozmopolit sanat ortamını paylaştı.Sanatçının yaşadığı bu değişimlerin eserlerine olan etkilerini araştırmak, çağdaşlarından farklı yönlerini belirlemek tezimizin temel amacı olmuştur. Yöntem olarak Sanat Tarihi metodundan yararlandık. Ayrıca tarih, sosyoloji, psikoloji ve estetik bilimlerinin de yapılarına bağımlı kaldık. Araştırmalarımız esnasında Hoca Ali Rıza'nın çağdaşı olan sanatçılarla arasında bazı konu benzerlikleri dışında etkileşim olmadığını gördük. Sanatçı, bu konu benzerliklerinde de yerel öğelere olan bağlılığı ve milli bir sanat dili oluşturma çabasıyla farklılığını kanıtlamıştır. Eserleri arasında peyzaj çalışmalarının yoğunluğu dikkat çekmektedir. Bu yoğunluğun ardında doğaya olan içten bağlılığı ve mistik duyumları bulunmaktadır. Peyzajları arasında en yoğun olanları İstanbul'un değişik semtlerini belgeleyen mahalle çevreleriyle sahil teması içinde değerlendirdiği görünümlerdir.Doğa betimlerinde romantik ve ekspresif tavırlar sergileyen sanatçı; belge niteliğindeki çalışmalarında daha realist tavırlıdır. Sonuçta ,"doğa ressamı"ve "belgeci ressam"kimliğiyle iki farklı yönü ortaya çıkmaktadır. Çağının sanatçı ve ilim adamlarıyla fikirsel dayanışma içinde olmuş,sayısız öğrenci yetiştirmiş ve çok sayıda dost edinmiştir. Bunlar arasında İtalyan ressam Fausto Zonaro'yu gösterebiliriz.Hocalık yaşamında görev yaptığı kurumlardan en ilginç olanı da İnas Sanayi-i Nefise Mektebindeki (Kız Güzel Sanatlar Okulu) hocalığıdır. Bu okulda peyzaj dersi vererek ülkenin ilk kadın ressamlarının yetişmesine katkıda bulunmuştur.ABSTRACTThe aim of the present study is to deal with the art of Hodja Ali Rıza who lived between 1858 and 1930, from the second half of XIX. century to the first quarter of XX. century; years of deep and tumultuous changes and drawn his pictures with 'love for Istanbul'. These works of art influenced strongly many following artists and studies. From Tanzimat to Republic, with wars and poverty, he lived at a very hard period with many difficult socio-economic and cultural problems. Also, at that time, there was a cosmopolitant life in İstanbul with many people by different race and religion.In this study, we firstly try to explain the effect of such a rich, but also complex, environment on his works and secondly to differentiate his art from the art of others who lived at that time. As a methodology, beside the method of art historian, we use the views of sociology and psychology. We observed that there is no further influence between Hodja Ali Rıza and other artists, beside some similarity in subjects which were used while painting. He tried to develop national art language and made more emphasize on local themes. 'Nature love' and his mystic sentiment forced him to paint landspace pictures. Among these, pictures of different regions of İstanbul and the Bosphorus were gained more special attention. He showed romantic and expressive manner in landspace pictures, while being more realistic in the documentary works. As a summary, he had two different personality as a 'landspace picturist' and 'documentarist artist'. He interacted with other artist and scientists. Italian artist Fausto Zonaro was only one of these people. He had many students and tough in "İnas Sanayi-i Mektebi" in where first woman artists graduated